လကမၻာေလ့လာမႈ – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၅၉)

ေအာက္တုိဘာ ၁၃၊ ၂၀၁၇
M-Media

ရာဇာ တင္ဆက္သည္

(အပတ္စဥ္ ေသာၾကာေန႔တုိင္း ေဖာ္ျပသြားပါမည္)



– ၁၉၆၉ ခုႏွစ္ ဇူလုိင္လ ၂၀ ရက္ေန႔မွာ ‘အပုိလုိ ၁၁’ အာကာသယာဥ္ လမ်က္ႏွာျပင္ေပၚကုိ ဆင္းသက္ခဲ့ၿပီး နီးလ္အမ္းစထေရာင္းဟာ လကမၻာေပၚမွာ ေျခခ်ႏုိင္တဲ့ ပထမဆံုး လူသားအျဖစ္ မွတ္တမ္း၀င္ခဲ့ပါတယ္။ အမ္းစထေရာင္း ဒီလုိေျခမခ်ႏုိင္ခင္၊ အားလံုးအမွတ္ရေနမယ့္စကားေတြ မေျပာႏုိင္ခင္ အခ်ိန္ေတာ္ေတာ္ၾကာၾကာ အရင္ကတည္းက မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ ကမၻာရဲ႕ အနီးကပ္ဆံုး ဒီၿဂိဳဟ္ႀကီးကုိ စူးစမ္းေလ့လာခဲ့ၾကပါတယ္။

‘ဟစ္ဂ်္ရီ’ လုိ႔ ေခၚတဲ့ အစၥလာမ့္ျပကၡဒိန္ဟာ လရဲ႕ လည္ပတ္မႈကုိ အေျခခံတာေၾကာင့္ မြတ္စလင္ေတြအတြက္ လဟာ ေတာ္ေတာ္ေလးကုိ အေရးပါပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူတုိ႔ႀကံဳေတြ႕ရတဲ့ ျပႆနာတစ္ခုက တစ္လကုိ ၂၉.၅ ရက္နဲ႔ အဆံုးသတ္တဲ့ လျပကၡဒိန္ဟာ ေနျပကၡဒိန္ျဖစ္တဲ့ တစ္ႏွစ္ကုိ ၃၆၅ ရက္နဲ႔ မကုိက္ညီတာပါ။ လ ျပကၡဒိန္ရဲ႕ ၁၂ လကုိ ေပါင္းလုိက္ရင္ ၃၅၄ ရက္ပဲ ရပါတယ္။

ခရစ္ယာန္နဲ႔ ဂ်ဴးေတြဟာလည္း ဒီျပႆနာမ်ိဳး ႀကံဳရပါတယ္။ သူတုိ႔က ဘီစီ ၄၃၀ မွာ ေအသင္က နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ မီတန္ (Meton) ရဲ႕ ရွာေဖြေတြ႕ရွိမႈကုိ အေျခခံထားတဲ့ နည္းလမ္းတစ္ခုကုိ လက္ခံသံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။ မီတန္က ၁၉ ႏွစ္ ပါ၀င္တဲ့ ရာသီစက္၀န္းတစ္ခု (Metonic Cycle) ကို ေဖာ္ေဆာင္ခဲ့ၿပီး အဲဒီမွာ ၁၂ လပါ၀င္တဲ့ ႏွစ္ ၁၂ ႏွစ္ ၁၃ လပါ၀င္တဲ့ ႏွစ္ ၇ ႏွစ္ သတ္မွတ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၃ လဆုိတာ ရာသီေတြနဲ႔ ကုိက္ညီေအာင္ တစ္လပုိထည့္ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။

မြတ္စလင္ေတြကလည္း ေစာေစာပုိင္းက ဒီရာသီစက္၀န္းကုိ အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တစ္ခ်ိဳ႕ က်င့္၀တ္မရွိတဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြက သူတုိ႔ရဲ႕အက်ိဳးကုိလုိက္ၿပီး ၁၃ လကုိ တစ္ႏွစ္ သတ္မွတ္တာမ်ိဳး ျဖစ္လာတာေၾကာင့္ သကၠရာဇ္ ၆၃၄ ခုႏွစ္ကစၿပီး အစၥလာမ့္အင္ပါယာကုိ ၁၀ ႏွစ္တုိင္တုိင္ အုပ္စုိးခဲ့တဲ့ ခလီဖာ အုိမရ္ အစ္ဗေန႔ အလ္-ခသာ့ဘ္ (Umar ibn al-Khattab) လက္ထက္မွာ ဟစ္ဂ်္ရီသကၠရာဇ္ကုိ စတင္အသံုးျပဳခဲ့ၿပီး ဒီေန႔အခ်ိန္အထိ အစၥလာမ့္မစ္ႏုိင္ငံေတြမွာ သံုးစြဲေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။

ဟစ္ဂ်္ရီသကၠရာဇ္ဟာ လရဲ႕ လည္ပတ္မႈကုိလုိက္ၿပီး တြက္ခ်က္တာေၾကာင့္ ေနႏွစ္ထက္ တစ္ႏွစ္ကုိ ၁၁ ရက္နည္းပါတယ္။ ရမ္ဇာန္ဥပုသ္လလုိ လမ်ိဳးဟာ တစ္ႏွစ္ပတ္လံုးမွာ လည္ပတ္က်ေရာက္ေနတတ္ၿပီး ေနာက္ႏွစ္ ရမ္ဇာန္ဥပုသ္လဟာ လက္ရွိႏွစ္ထက္ ၁၁ ရက္ေစာၿပီး က်ေရာက္ပါတယ္။ ရမ္ဇာန္ ဥပုသ္လ္တစ္လရဲ႕ ရက္အတိအက်ဟာ ေနႏွစ္ ၃၃ ႏွစ္ၾကာၿပီးမွ တစ္ႀကိမ္ျပန္က်ပါတယ္။

အစၥလာမ့္ျပကၡဒိန္မွာ လေတြကို ဆန္းဦးစလကို ျမင္ေတြ႕မွ စတင္တာေၾကာင့္ ရမ္ဇာန္ဥပုသ္လ စတင္မယ္ဆုိရင္ ဆန္းဦးစလကို ျမင္ေတြ႕ဖုိ႔ လုိပါတယ္။

ဘယ္အခ်ိန္မွာ ဆန္းဦးစလ ထြက္မယ္ဆုိတာကုိ ခန္႔မွန္းရတာဟာ မြတ္စလင္ နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္ေတြအတြက္ စိန္ေခၚမႈႀကီးတစ္ခု ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ လေရြ႕လ်ားမႈနဲပတ္သက္တဲ့ ေတာ္လမီရဲ႕ သီအုိရီဟာ လဆန္းေပၚထြက္မႈအတြက္ တိက်ေပမယ့္ လၾကတ္မႈ၊ လလွည့္ပတ္မႈ စတာေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး မွန္ကန္မႈမရွိပါဘူး။

ဆန္းဦးစလ ထြက္မယ့္အခ်ိန္ကုိ တြက္ခ်က္ဖုိ႔အတြက္ မုိးကုပ္စက္၀ုိင္းမွာ လရဲ႕ ေရြ႕လ်ားမႈကုိ ေလ့လာဖုိ႔ လုိအပ္တယ္ဆုိတာကုိ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြက သိရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဒီကိစၥဟာ စက္လံုးဆုိင္ရာ ဘူမိေဗဒ ဒါမွမဟုတ္ စက္လံုးတစ္ခုရဲ႕ မ်က္ႏွာျပင္နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ဂ်ီၾသေမႀတီကုိ ဆန္းသစ္ေဖာ္ထုတ္ဖုိ႔ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ စက္လံုးဆုိင္ရာ ဂ်ီၾသေမႀတီပညာရပ္ကုိ ပထမဆံုး ေဖာ္ထုတ္ခဲ့သူက ၉ ရာစု ဘဂၢဒတ္မွာ ေက်ာ္ၾကားခဲ့တဲ့ မြတ္စလင္ပညာရွင္ အလ္-ကင္ဒီ (Al-Kindi) ျဖစ္ၿပီး သူရဲ႕ နကၡတၱေဗဒဆုိင္ရာ ေလ့လာမႈေတြမွာ ဒီပညာရပ္ကုိ ထဲထဲ၀င္၀င္ သံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။

အလ္-ကင္ဒီ

စက္လံုးဆုိင္ရာ ဂ်ီၾသေမႀတီပညာရပ္ဟာ မြတ္စလင္ေတြ ၀တ္ျပဳတဲ့အခါ မ်က္ႏွာမူရာအရပ္ ‘ကစ္ဘလာ’ ကုိ ရွာေဖြရာမွာလည္း လုိအပ္ခဲ့ၿပီး ကမၻာ့ ဘယ္ေနရာကေနမဆုိ ကစ္ဘလာရွာႏုိင္ဖုိ႔ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ခဲ့သူက မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အလ္-ဘီ႐ူနီ (Al-Biruni) ျဖစ္ပါတယ္။ အလ္-ဘီ႐ူနီဟာ အရာအားလံုးကို ထဲထဲ၀င္၀င္ ေလ့လာသူျဖစ္ၿပီး သူ႕ေခတ္သူ႕အခါရဲ႕ လီယုိနာဒုိ ဒါ ဗင္ခ်ီ (Leonardo da Vinci ) လုိ႔ သမုတ္ခံရသူပါ။ လနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ သကၠရာဇ္ ၉၉၄ ခုႏွစ္၊ ေမလ ၂၄ ရက္ေန႔မွာ အလ္-ဘီ႐ူနီဟာ ဒီေန႔ ဥဇဘက္ကစၥတန္မွာရွိေနတဲ့ ကက္သ္ၿမိဳ႕ (Kath) မွာ ေနၾကတ္မႈကုိ တြက္ခ်က္ျပႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီေနၾကတ္မႈကုိ ဘဂၢဒတ္ကေနလည္း ေတြ႕ျမင္ခဲ့ရၿပီး ဘဂၢဒတ္မွာ သြားၾကည့္ဖုိ႔ကုိေတာ့ သူ႕ရဲ႕ လုပ္ေဖာ္ကုိင္ဖက္ နကၡတၱေဗဒပညာရွင္ အဘူ အလ္-၀ါဖာ အလ္-ဘူဇ္ဂ်ာနီ (Abu Al-Wafa al-Buzjani) ကုိ စီစဥ္ေပးခဲ့ပါတယ္။ ဒီေနၾကတ္မႈအခ်ိန္ကုိ ႏႈိင္းယွဥ္ၿပီးေတာ့ သူတို႔ႏွစ္ဦးဟာ ၿမိဳ႕ေတြ႕ရဲ႕ မတူညီတဲ့ ေလာင္ဂ်ီက်ဳေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္သတ္မွတ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

အလယ္ေခတ္တုန္းက လၾကည့္ဖုိ႔နဲ႔ လ၀င္ လထြက္ မွတ္တမ္းတင္ဖုိ႔ဟာ တကယ့္ကုိ ဂ႐ုတစ္စုိက္ လုပ္ၾကရတဲ့အလုပ္မ်ိဳး ျဖစ္ၿပီး ေလ့လာလုိ႔မကုန္ႏုိင္တဲ့ ရင္းျမစ္ႀကီးတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီလုိ ေလ့လာမႈကေနတစ္ဆင့္ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီးေတြဟာ လရဲ႕ ေရြ႕လ်ားမႈကို ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး အရာအားလံုးဟာ အစီအစဥ္အတြင္း သြားလာလႈပ္ရွားေနၾကတယ္ဆုိတဲ့ သူတုိ႔ရဲ႕ အယူအဆလည္း ပုိမို ခုိင္မာလာခဲ့ပါတယ္။ ဒီေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကေန ဟစ္ဂ်္ရီျပကၡဒိန္ကုိ တည္ေဆာက္အသံုးျပဳခဲ့တာ အခုဆုိရင္ ႏွစ္ေပါင္း ၁၄၀၀ ေက်ာ္လာခဲ့ၿပီျဖစ္ပါတယ္။

(ကုိးကား- National Geographic ၏ 1001 Inventions – The Enduring Legacy of Muslim Civilization)

(ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား – တင္ဆက္ျပီးသမွ် အပုိင္းအားလံုးကို  ဤေနရာ တြင္ ဖတ္႐ႈႏုိင္ပါသည္

Related Posts

• ဘူမိသိပၸံ –  ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၈) (Jul 7, 2017)
• ကမၻာလုံး၀န္းေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္မႈ – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၇) (Jun 30, 2017)
• သိပၸံပညာရဲ႕ဖခင္ မြတ္စလင္ပညာရွင္ႀကီး အလ္-ဟုိင္သမ္အေၾကာင္း တစ္ေစ့တစ္ေစာင္း (Jun 12, 2017)
• ဗိသုကာလက္ရာ- ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၆) (Apr 28, 2017)
• ၿမိဳ႕တည္ျခင္း – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၅) (Apr 14, 2017)
• ေဆးဘက္ အသိပညာမ်ား – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၄) (Apr 7, 2017)
• ေဆး၀ါးေဗဒ – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၃) (Mar 31, 2017)
• တုိင္းရင္းေဆး၀ါး ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈ – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၂) (Mar 24, 2017)
• ကာကြယ္ေဆးထုိးျခင္း – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၁) (Mar 3, 2017)
• မ်က္စိေရာဂါကုသနည္း – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၄၀) (Feb 24, 2017)

The post လကမၻာေလ့လာမႈ – ယေန႔တုိင္ရွင္က်န္ေနသည့္ မြတ္စလင္တုိ႔၏ အေမြအႏွစ္မ်ား (၅၉) appeared first on News @ M-Media.