ဂႏၳ၀င္ အစၥလာမ့္ယဥ္ေက်းမႈမ်ားရိွ အမ်ဳိးသမီးတို႔၏စြမ္းေဆာင္ခ်က္ (၁) (သိပၸံ၊ ေဆး၀ါးႏွင့္ ႏိုင္ငံေရး)

ဇြန္ ၁၅၊ ၂၀၁၆

M-Media

– ဥပေဒသိပၸံအတတ္ပညာ(ဖိက္ဟ္)ႏွင့္ စာေပအႏုပညာ၌ မြတ္စ္လင္မ္အမ်ဳိးသမီးတို႔၏ စြမ္းေဆာင္ခ်က္ဆိုင္ရာ အခန္းက႑ ေျမာက္မ်ားစြာ ရွိၾကသလို၊ ပညာေရးႏွင့္ ေဆး၀ါးက႑မ်ားတြင္လည္း မြတ္စ္လင္မ္ အမ်ဳိးသမီးတို႔၏ ေလ့လာမႈမ်ား ရိွေနၾက၏။

သို႔တေစ သိပၸံ၊ နည္းပညာႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ ေဖာ္ျပႏိုင္ျခင္းမ်ားကမူ မရိွသေလာက္သာျဖစ္ေန၏။ သိပၸံနယ္ပယ္တြင္ ထြန္းေပါက္ခဲ့သည့္ – ပရဟိတ၊ ပညာေရးႏွင့္ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ အေျခခံအေဆာက္အဦမ်ားကို တည္ေထာင္ခဲ့ၾကသည့္ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကား အမ်ဳိးသမီးအခ်ဳိ႕လည္း ရိွၾကသျဖင့္ ၎တို႔အေၾကာင္းအား သီးျခားေဖာ္ျပရေပမည္။

၎တို႔အနက္အခ်ဳိ႕မွာ – ဘဂၢဒက္မွ မကၠဟ္ၿမိဳ႕သို႔ ဟဂ်္ခရီးစဥ္သြားရာလမ္းေၾကာင္းတစ္ေလွ်ာက္ ၀န္ေဆာင္႒ာနမ်ား၊ ေရတြင္းမ်ားကို ေရရွည္ေမွ်ာ္ျမင္မႈျဖင့္ ဦးစြာ စီမံကိန္းခ်ေဆာင္ရြက္ခဲ့ေသာ ဇူဗိုင္ဒဟ္၊ တရားရံုးမ်ား၌ သက္ေသခံခ်က္ဆိုင္ရာကၽြမ္းက်င္သူႏွင့္ သခၤ်ာပညာရွင္ စုသိုင္သဟ္၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ စီမံခန္႔ခြဲမႈ၌ ထူးခၽြန္သူ ဇအီဖဟ္ ခါတြန္၊ Fez မွ တကၠသိုလ္နွင့္ ကာရာ၀ီယင္ဗလီ၀တ္ေက်ာင္း တည္ေထာင္သူ ဖာသြိမဟ္ အလ္ဖဟ္ရီ၊ နကၡတ္ေဗဒပညာရွင္ အလ္အိဂ်္လိယဟ္၊ Sitt al-Mulk, Shajarat al-Durr, Raziya of Delhi, and Amina of Zaria အစရိွေသာ ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ႏွင့္ ဘုရင္မမ်ားျဖစ္ၾက၏။ လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမ်ားအတြင္း လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာနွင့္ အမ်ဳိးသမီးေရးရာအေၾကာင္းရပ္အျမင္မ်ား ႀကီးထြားလာျခင္းႏွင့္အညီ တိမ္ျမဳပ္ျခင္းမွဆြဲထုတ္လိုက္ေသာ ဤမွတ္တမ္းေဖာ္ျပခ်က္က ေဆြးေႏြးျခင္းေျခလွမ္းမ်ားအတြက္ အေထာက္အကူျပဳႏိုင္လိမ့္မည္ဟု ေမွ်ာ္လင့္မိေပသည္။

(Professor Salim T S Al-Hassani
ဂုဏ္ထူးေဆာင္ ပါေမာကၡ
သိပၸံ၊ နည္းပညာႏွင့္ လူ႔ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ ေဖာင္ေဒးရွင္း – FSTC ၏ နာယက
မန္ခ်က္စတာတကၠသိုလ္၊ ယူေက)

၁။ နိဒါန္း
———-
ဟဒီးဆ္လက္ဆင့္ကမ္းပို႔ခ်မႈ၊ ဥပေဒသိပၸံအတတ္ပညာ(ဖိက္ဟ္)၊ စာေပအႏုပညာႏွင့္ ပညာေရး အစရိွေသာ ဂႏၳ၀င္ အစၥလာမ့္ယဥ္ေက်းမႈနယ္ပယ္အသီးသီးရိွ အမ်ဳိးသမီးတို႔၏စြမ္းေဆာင္ခ်က္မ်ား စူးစမ္းေလ့လာမႈ အမ်ားအျပား ရိွၾကေသာ္လည္း အစၥလာမ့္ထံုးတမ္းဓေလ့အတြင္းမွ သိပၸံ၊ နည္းပညာႏွင့္ ေဆး၀ါးက႑ရိွ အမ်ဳိးသမီးတို႔၏က႑အား ေဖာ္ျပမႈမွာ ယေန႔တုိင္ေအာင္ မရိွသေလာက္ နည္းပါးလြန္းေနသည္။

ပညာရွင္အသိုင္းအ၀ိုင္း၌ သိပၸံပညာကိုျမွင့္တင္ေပးေသာ – ပရဟိတ၊ ပညာေရးႏွင့္ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ အေျခခံအေဆာက္အဦတို႔ကို ထူေထာင္ၾကေသာ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားသည့္အမ်ဳိးသမီးမ်ားအေၾကာင္းတို႔မွာ ဟိုတစ္စ ဒီတစ္စျဖင့္ တသီးတသန္႔ရိွေနၾကေပသည္။

ဥပမာအခ်ဳိ႕ကို တင္ျပရပါလွ်င္ ဇူဗိုင္ဒဟ္သည္ ဘဂၢဒက္မွ မကၠဟ္ၿမိဳ႕သို႔ ဟဂ်္ခရီးစဥ္သြားရာလမ္းေၾကာင္းတစ္ေလွ်ာက္ ၀န္ေဆာင္႒ာနမ်ား၊ ေရတြင္းမ်ားကို ေရရွည္ေမွ်ာ္ျမင္မႈျဖင့္ ဦးစြာ စီမံကိန္းခ်ေဆာင္ရြက္ခဲ့၏။ စုသိုင္သဟ္သည္ တရားရံုးမ်ား၌ သက္ေသခံခ်က္ဆိုင္ရာကၽြမ္းက်င္သူႏွင့္ သခၤ်ာပညာရွင္တစ္ဦး ျဖစ္၏။ ဇအီဖဟ္ ခါတြန္သည္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ စီမံခန္႔ခြဲမႈ၌ ထူးခၽြန္သူျဖစ္၏။ ေမာ္ရိုကိုႏိုင္ငံ၊ ကာရာ၀ီယင္ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းႏွင့္ Fez မွ တကၠသိုလ္ကို ဖာသြိမဟ္ အလ္ဖဟ္ရီက တည္ေထာင္ခဲ့၏။ ၎သည္ ကမာၻ႕ပထမဆံုး တကၠသိုလ္ျဖစ္သည္။ အလက္ပုိရိွ နကၡတ္ေဗဒေလ့လာေရးခန္းမကို အင္ဂ်င္နီယာ အလ္အိဂ်္လိယဟ္မွ ဖန္တီးခဲ့၏။

အဆိုပါ အမ်ဳိးသမီးမ်ားဆိုင္ရာ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား နည္းပါးမႈ၊ လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမ်ားအတြင္း လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာနွင့္ အမ်ဳိးသမီးေရးရာအေၾကာင္းရပ္ႀကီးထြားလာျခင္းႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ သူတို႔၏ဘ၀ႏွင့္ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားအေၾကာင္းအား ဤမွတ္တမ္းေဖာ္ျပခ်က္က အေထာက္အကူရရိွေစပါလိမ့္မည္။ ကၽြႏ္ုပ္တို႔၏ ရည္ရြယ္ခ်က္တြင္ နယ္ပယ္အသီးသီး၌လည္းေကာင္း၊ အစၥလာမ့္သမိုင္း၏ ေခတ္ကာလအသီးသီး၌လည္းေကာင္း ရာေပါင္းမ်ားစြာေသာ အမ်ဳိးသမီး၏အခန္းက႑ကို တိမ္ျမဳပ္ေနရာမွ ေပၚလြင္လာေအာင္ တင္ျပျခင္း ျဖစ္ေပသည္။

၂။ သမိုင္းမ်က္ႏွာစာထဲက အမ်ဳိးသမီးမ်ား
——————————————
ႏွစ္ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာကပင္ အမ်ဳိးသမီးတို႔သည္ သမိုင္းေၾကာင္းေျပာင္းလဲသြားေစျခင္း၊ အတိုင္းအတာတစ္ရပ္အထိ ၾသဇာလႊမ္းျခင္း စသျဖင့္ သက္ဆိုင္ရာလူ႔အဖြဲ႕အစည္းမ်ားအေပၚ ထူးျခားမႈမ်ား အခါအားေလ်ာ္စြာ ထားရစ္ေပးခဲ့ၾကသည္။ ထို႔အျပင္ ကဗ်ာလကၤာ၊ စာေပအႏုပညာ၊ ေဆး၀ါး၊ ဒႆနႏွင့္ သခ်ာၤ နယ္ပယ္မ်ားတြင္လည္း ထူးခၽြန္ထက္ျမက္ခ့ဲၾကသည္။ ေက်ာ္ၾကားသည့္ဥပမာတစ္ရပ္ကို ျပရလွ်င္ ေရွးေဟာင္းအီဂ်စ္ျပည္ရိွ အလက္ဇန္းၿဒီးယားတြင္ ေနထိုင္သူ Hypatia (ca. 370-415) သည္ ဒႆနပညာရွင္၊ သခ်ာၤပညာရွင္၊ အာကာသေလ့လာေရးပညာရွင္ႏွင့္ ဆရာမတစ္ဦးျဖစ္ၿပီး ၿမိဳ႕ေတာ္ပညာေရးေရွ႕ေဆာင္အုပ္စု၌ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ (Footnote-1)

Elbert Hubbard ၏ “မဟာအာစရိယမ်ား၏႒ာနီသို႔ ေလွ်ာက္လွမ္းၾကည့္ျခင္း” စာေစာင္ငယ္ (အတြဲ ၂၃၊ အမွတ္ ၄၊ ၁၉၀၈ ခုႏွစ္)ထဲတြင္ ေတြ႕ရသည့္ Hypatia ၏ ပံုၾကမ္းတစ္ခု။

 

အလားတူ အီဂ်စ္၏ ကလီယိုပါထရာ (b. 69 BCE) ႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ အစၥလာမ့္အျမင္က ထူးျခားစိတ္၀င္စားဖြယ္ရာ ျဖစ္သည္။ အာရဗ္က်မ္းဂန္မ်ားက သူမအား အီဂ်စ္ျပည္ကို အထူးကာကြယ္ခဲ့ေသာ စိတ္ဓာတ္ႀကံ႕ခိုင္သည့္ မင္းဧကရီတစ္ပါးအျဖစ္ ညႊန္းဆိုထားသည္။ ထိုရည္ညႊန္းခ်က္မ်ားတြင္ သူမ၏ ေလ့လာျခင္းႏွင့္ ႏိုင္နင္းစြာစီမံခန္႔ခြဲျခင္းဆိုင္ရာ ထက္ျမက္မႈႏွင့္ စြမ္းရည္ပါရမီကိုသာ အထူးအားျပဳတင္ျပထားၿပီး သူမ၏ ဂုဏ္သိကၡာပိုင္း (တစ္နည္း) ညိွဳ႕ငင္ဖမ္းစားဆြဲေဆာင္ႏိုင္စြမ္းတို႔ကိုမူ အလ်ဥ္း မညႊန္းျပထားေပ။ အာရဗ္တို႔၏ ဤပံုေဖာ္ခ်က္မွာ ဂရိ-ေရာမက်မ္းမ်ားအတြင္း သူမအား တဏွာအားႀကီးမားသူႏွင့္ ဆြဲေဆာင္ညိွဳ႕ျမဴတတ္သူအျဖစ္ တင္ျပခ်က္မ်ားနွင့္ ျပႆားတစ္လမ္း သံတစ္လမ္း ဆန္႔က်င္လ်က္ ရိွေပသည္။ (Footnote-2)

အစၥလာမ့္ စဦးကာလမွ အမ်ဳိးသမီးမ်ားသည္ သူတုိ႔၏လူ႔အဖြဲ႕အစည္း၌ အေရးႀကီးေသာအခန္းက႑မ်ားတြင္ ရိွေနခဲ့သည္။ သူတို႔သည္ အစၥလာမ့္ယဥ္ေက်းမႈထြန္းေျပာင္ထင္ရွားေရးအတြက္ အမ်ားအျပား စြမ္းေဆာင္ေပးဆပ္ခဲ့ၾကသည္။ ဥပမာ – တမန္ေတာ္ျမတ္ မုဟမၼဒ္ (ၿငိမ္းခ်မ္းမဂၤလာသက္ေရာက္ပါေစ)၏ ၾကင္ရာေတာ္ အာအိရွဟ္ ဘင့္သိ အဘူဘကရ္သည္ စီမံညႊန္ၾကားေရး၌ အထူးကၽြမ္းက်င္၏။ ဟဒီးဆ္(တမန္ေတာ့္ၾသ၀ါဒႏွင့္ ဓေလ့ေတာ္)ႏွင့္ ဖိကဟ္(ဥပေဒျပဳသိပၸံ)ပညာရွင္ ျဖစ္လာၿပီး ပညာေပးလမ္းညႊန္သူႏွင့္ ပို႔ခ်သူလည္း ျဖစ္ခဲ့၏။ (Footnote-3)

ဤသည္တို႔ႏွင့္ဆန္႔က်င္စြာ ဂႏၳ၀င္သမိုင္းက်မ္းတို႔၌ မြတ္စ္လင္မ္အမ်ဳိးသမီးတို႔၏စြမ္းေဆာင္ခ်က္အေၾကာင္းမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္လာလွ်င္ မစို႔မပို႔မွ်သာ ေတြ႕ရေပသည္။ ျပင္ဆင္တည္းျဖတ္မႈ မခံရေသးေသာ လက္ေရးမူပုရပိုက္မ်ားကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ ေတြ႕ရိွခ်က္အသစ္မ်ား ထပ္မံေပၚထြက္လာႏိုင္ပါလိမ့္မည္။ ကမာၻအႏွံ႔တြင္ ေမာ္ကြန္း၀င္ လက္ေရးမူပုရပိုက္မ်ား ၅ သန္းခန္႔ ရိွသည္။ ၎တို႔အနက္ ငါးေသာင္းခန္႔ကိုသာ ျပင္ဆင္တည္းျဖတ္ခ့ဲၾကသည္။ ၎တို႔အမ်ားစုမွာ သိပၸံပညာရပ္ဆိုင္ရာ အေၾကာင္းမ်ားမဟုတ္ၾက။ (Footnote-4)

ပထမဆံုး အမ်ဳိးသမီး တုိက္ေလယာဥ္မွဴးႏွင့္ ပထမဆံုး တူရကီ ေလေၾကာင္းသင္တန္းဦးစီးျဖစ္ေသာ Sabiha Gökçen (1913-2001) ကို ၃၀.၈.၁၉၉၅ ေန႔စြဲပါ တူရကီႏိုင္ငံ ဘဏ္လက္မွတ္တစ္ေစာင္၌ ဂုဏ္ျပဳေဖာ္ျပထားပံု။

Ref : The Muslim Heritage

(ဆက္လက္ ေဖာ္ျပပါမည္)

1-(ၾကည့္ – Michael A. B. Deakin, “Hypatia and Her Mathematics”, The American Mathematical Monthly, March 1994, vol. 101, No. 3, pp. 234-243; L. Cameron, “Isidore of Miletus and Hypatia of Alexandria: On the Editing of Mathematical Texts”, Greek, Roman and Byzantine Studies vol. 31 (1990), pp. 103-127; I. Mueller, “Hypatia (370?-415)”, in L. S. Grinstein and P. J. Campbell (eds.), Women of Mathematics (Westport, Conn., 1987), pp. 74-79; Bryan J. Whitfield, The Beauty of Reasoning: A Reexamination of Hypatia of Alexandra; O’Connor, John J. & Robertson, Edmund F., “Hypatia of Alexandria”, from MacTutor History of Mathematics
Archive; Hypatia of Alexandria: A woman before her time, The Woman Astronomer, 11 November 2007 (accessed 12.05.2008); “Hypatia of Alexandria” (from Wikipedia, the free encyclopedia) Resources on Hypatia (booklist and classroom activities).

2- (ၾကည့္ – Okasha El-Daly, Egyptology: the Missing Millennium. Ancient Egypt in Medieval Arabic Writings. London: UCL Press, 2005.)

3- (ၾကည့္ – the biography of Aishah bint Abi Bakr (University of Southern California: USC-MSA Compendium of Muslim Texts); Montgomery Watt, “Ā’isha Bint Abī Bakr”, Encyclopedia of Islam, Brill, vol. 1, p. 307; Amira Sonbol, “Period 500-800, Women, ender and Islamic Cultures (6th-9th Centuries)”, in Encyclopedia of Women & Islamic Cultures, General Editor: Suad Joseph, 6 vols. Leiden-Boston: E. J. Brill, 6 vols., 2003.) ေဆး၀ါးပညာ၊ စာေပအႏုပညာႏွင့္ ဥပေဒျပဳပညာ အစရိွသည့္ နယ္ပယ္မ်ား၌ ထူးခၽြန္သူ မြတ္စ္လင္မ္အမ်ဳိးသမီးတို႔ကို ညႊန္ျပေသာ ကိုးကားခ်က္ အမ်ားအျပားလည္း ရိွေနသည္။ ဤအစဥ္အလာအား ယေန႔ေခတ္ကာလမ်ားတြင္လည္း ဆင္တူရိုးမွား ျဖစ္အင္အသြင္ႏွင့္ ေတြ႕ၾကရပါမည္။ ဥပမာ – မၾကာေသးမီက သမရိုးက်ျဖစ္အင္ႏွင့္ ဆန္႔က်င္လ်က္ Sabiha Gökçen (1913-2001)သည္ ကမာၻ႕ပထမဆံုးေသာ အမ်ဳိးသမီး တုိက္ေလယာဥ္မွဴး ျဖစ္ခဲ့သည္။ သူမကို တူရကီေလေၾကာင္းသိပၸံ၌ ေလ့က်င့္သင္ၾကားေရးဦးစီးခ်ဳပ္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ခဲ့သည္။ (ၾကည့္ – Sabiha Gökçen, Atatürk’le Bir Ömür (A Life with Atatürk) (in Turkish), Istanbul: Altin Kitaplar, 2000. See also Sabiha Gokcen (1913-2001), Pioneer Aviatrix.)

4-  (ၾကည့္ – Private communications with Qassim Al-Samarrai, Professor of Palaeography, Leiden, Holland.) ဤအခ်က္မ်ားက ၎ဘာသာရပ္အေပၚ အေလးထားေသာ သုေတသီမ်ားအတြက္ စိန္ေခၚခ်က္မ်ား ျဖစ္ေနပါေတာ့သည္။